Referencias Cruzadas

 

(1) Horn. "De originibus americanis", p. 7 "Anno MCCCXLVII Portugallus quidam navigans extra fretum heracleum adversis ventis in remotam insulam occidentem versus abreptus fuit, et in ea invenit septem civitates, quae Portugallorum lingua loquebantur, et interrogabant an Mauri adhuc vexarent Hispaniam, unde amisso Roderico fugati sint."

 

(2) Fernando Colombo escreve o seguinte: "O capitão e os marinheiros retomaram o mar e fizeram vela para Portugal, certos que o Infante os louvaria. O príncipe, pelo contrário, reprimiu-os severamente, e ordenou-lhes que regressassem à ilha, e de regressarem reportando aquilo que vissem. Este homens, tomados pelo temor, partiram com o seu navio e nunca mais regressaram a Portugal. Entre outros detalhes, eles tinham dito que as madeiras do navio, quando o levaram para a areia para limpar os seus utensílios reconheceram que esta areia tinha duas partes de ouro fino". Refira-se contudo que Ilaria L. Caraci refere que o filho do almirante trata-se de mais um autor ficticio, artifício tão vulgar nessa época, usado frequentes vezes para sustentar a veracidade das obras na reputação do autor que lhes era atribuido. Caraci indica que neste caso se trata de uma compilação de textos de vários autores colocados sob o signo comum de Fernando Colombo.

 

(3) Aristóteles. "De mirabilibus auscultationes". & 8.

 

(4) Diodoro da Sicilia, Livro V, & 19-20.

 

(5) Planisfério de Henrique II (Atlas Jomard) e a Carta de Mercator de 1569.

 

(6) A relação da sua viagem consta na colecção Ternaux-Compans. Vol. X, p. 256- 284. Ver também Pedro de Castanheda (p. 1-255) no mesmo volume com o seu "Viagem a Cibola" de 1510.

 

(7) Colecção Ternaux-Compans. Tomo IX, p. 349-363 - J.-H. Simpson. "Coronado's march in search of the Seven Cities of Cibola, and discussion of their probable location." (Smithsonian Institution, 1869, p. 209-340. - Vivien de Saint-Martin. "Annee gegraphgique", 1872, p. 239.)

 

(8) Gatlin. "Letters ans notes an the manners customs and conditions of the north American Indians", I, 93.

 

(9) Sahagun. "Historia de las casas de Nueva Espana". Liv. I, p. 18.

 

(10) D'Avezac ("Iles de l'Afrique", p. 28) cita um documento geográfico de 1455 com a seguinte inscrição: "Esta ilha é chamada de Antilia. Platão assegura que esta ilha era quase tão grande como a África, e diz que neste mar se deram grandes movimentos de correntes sobre esta ilha de areia, de modo que as areias desta ilha desapareceram quase todas pela vontade de Deus, e este mar se chamou de "mer de Batture".

 

(11) Buache. "Memoire sur l'ile Antilia". (Memoires de l'Institut, an. 1806).

 

(12) D'Avezac. "Iles de l'Afrique", p. 27.

 

(13) Buache. Obra citada.

 

(14) D'Avezac. Obra citada.

 

(15) D'Avezac. Obra citada.

 

(16) Wytfliet. Atlas. Carta 70.

 

(17) Ortelius. Todas as suas cartas relativas a América.

 

(18) Formaleoni. Obra citada.

 

(19) Ramusio. "Raccolta di viaggi", II, 336.

 

(20) Ortelius. "Theatrum mundi".

 

(21) Thevet. "Cosmographie universelle".

 

(22) Lactancio. "Divine Institutions", II, 10, trad. William Fletcher, Vol. XXI da "Ante-Nicene Christian Library", ed. Alexander Roberts e James Donaldson (Edinburgh, 1871).

 

(23) Solinus. "Collectanea Rerum Memorabilium", XXXII, 8, ed. Theodor Mommsen (Berlim, 1895).

 

(24) Procopius. "History of the Wars", VIII, 20, iv-lv, trad. H. B. Dewing (New York: Loed Classical Library 1914-40).

 

(25) Isidoro de Sevilha. "Etymologiae", XIV, 6, iii, ed. Cora E. Lutz (Cambridge: Clarendon Press, 1911).

 

(26) "Vita Sancti Alberti", XLI, in Plummer, "Vitae Sanctorum Hibernae".

 

(27) O relato de São Brandão surge em dois manuscritos básicos na "Vita Brendani" e a "Navigatio Brendani".

 

(28) "Voyage of Maeldun", XXIX, ed. e trad. Whitley Stokes, in "Revue Celtique", X (1889), 50-95.

 

(29) "Voyage of the Hui Corra", XLVII, ed. e trad. Whitley Stokes, in "Revue Celtique", IX, (1888), 14-25.

 

(30) Adamman of Bremen. "History of the Archbishops of Hamburg-Bremen", IV, 35- 38, trad. J. F. Tschan (New York: Columbia University Press, 1959).

 

(31) "De Imagine Mundi", I, 36, Vol. CLXXII da "Patrologiae Cursus Completus, Series Latina", ed. por J. P. Migne (Paris, 1895).

 

(32) Maynard M. Miller. "Floating Islands". "Natural History", LXV (1956), 233- 39; 274-76.

 

(33) Ortelius A., "Africae Tabula Nova", in "Theatrum Orbis Terrarum", Anversa, 1570, fal. 4.

 

(34) É o caso da "Africae Nova Tabula", 1631, de H. Hondius na "Africae Nova Descriptio", 1642, de W. J. Blaeu e na "Africae Accuratissima Tabula", 1671, de F. de Witt.

 

(35) Fernandez de Oviedo G., "Historia general y natural de las Indias", Sevilha, 1535. Ed. da Biblioteca de Autores Espanhóis, 1959.

 

(36) Fernandez de Oviedo G., "Historia ...", ed. cit., vol. I, pp. 19-20.

 

(37) Ver também a referência feita em: Las Casas B. de, "Historia de las Indias", libro I, cap. IX.

 

(38) Fernandez de Oviedo G., "Historia ...", ed. cit.

 

(39) Fernandez de Oviedo G., "Historia ...", ed. cit, vol. i, P. 37.

 

(40) Ravenstein E. G., "Martin Behaim, his life and his globe", Londres, 1908.

 

(41) "La scoperta del Nuovo Mondo negli scritti di Pietro Martire d'Anghiera" de Lunardi E., Magioncalda E., Mazzacane R., in "Nuova Raccolta Colombiana", Roma, vol. VI, 1988, p. 206.

 

(42) Barros J. de, "Asia".

 

(43) Plinio, "Nat. Hist.", V, 1 e Solino, XXIV, 2

 

(44) Henry Vignaud, "The Columbian Tradition on the Discovery of America and of the Part Played Therein by the Astronomer Toscanelli", Oxford, 1920.

 

(45) Schuchert, "Geogr. Rev.", Vol. 3, 1917, pag. 65.

 

(46) Pierre Termier, "Atlantis (trad. do "Bull. l'Inst. Oceanogr. No 256, Monaco). Ann. Rept. SmithsonianbInstn. for 1915. Washington, D.C., pp. 219-234.

 

(47) R.F. Scharff, "Some Remarks on the Atlantis Problem", Proc. Royal Irish Acad. Vol. 24, Secção B, 1903, pp. 268-302.

 

(48) L. F. Navarro, "Nuevas consideraciones sobre el problema de la Atlantis", Madrid, 1917, pp. 6 e 15.

 

(49) Sir John Murray, "The Ocean: A General Account of the Science of the Sea (Home University Library of Modern Knowledge, No. 76). New York, 1913, p. 33.

 

(50) A. E. Nordenskiold, "Periplus: An Essay on the Early History of Charts and Sailing Directions, transl. by F. A. Bather, Stockholm, 1897, p. 88.

 

(51) Anedocta Exoniensia, "Lives of the Saints, from the Book of Lismore". 1890.

 

(52) T. J. Westropp, "Brasil and the Legendary Islands of the North Atlantic; Their History and Fable". Proc. Royal Irish Acad., Vol. 30, Section C, 1912-13, pp. 223-260.

 

(53) Alexander von Humboldt, "Examen critique de l'histoire de la geographie du nouveau continent et des progrés de l'astronomie nautique aux quinziéme et seizi`eme siécles", 5 vols., Paris, 1836-39, Vol. 2, p. 166.

 

(54) R. D. Benedict, "The Hereford Map and the Legend of St. Brandan", Bull. Amer. Geogr. Soc., Vol. 24, 1892, pp. 321-365.

 

(55) Konrad Miller, "Die Weltkarte des Beatus (776 d.C.)", Stuttgard, 1895.

 

(56) Frei Alonso de Espinosa, "The Guanches of Tenerife: The Holy Image of Our Lady of Candelaria and the Spanish Conquest and Settlement", trad. Sir Clemens Markham, Londres, 1907.

 

(57) L. A. Muratori, "Antiquitates Italicae Medii Aevi", 6 vols., Milão, 1738-42. Ref. no Vol. 2, pp 891-894.

 

(58) Antonio de Capmany, "Memorias historicas sobre la marina, comercio, y artes de la antigua ciudad de Barcelona", 4. vols., Madrid, 1779-92l Ref. no Vol. 2, pp. 4, 17 e 20.

 

(59) T. J. Westropp, "Early Italian Maps of Ireland from 1300 to 1600, With Notes on Foreign Settlers and Trade, Proc. Royal Irish Acad., Vol. 30, Section C, 1912-13, pp. 361-428; ref. p. 393.

 

(60) Kretschmer, atlas, Pl. 4, mapa 8.

 

(61) Carta de Ayala para Fernando e Isabel.

 

(62) G. E. Weare: "Cabot's Discovery of North America", London, 1897, p. 19.

 

(63) E. G. Ravenstein: "Martin Behain: His Life and His Globe", Londres, 1908, p. 77

 

(64) A. E. Nordenskiold: Facsimile-Atlas to the Early History of Cartography, trad. J. A. Ekelof e C. R. Markham, Estocolmo, 1889, p. 65 e Pl. 32.

 

(65) Fernando Colombo, p. 514.

 

(66) Antonio Galvano: "The Discoveries of the World from Their First Original unto the Year of Our Lord 1555", Hakluyst Soc. Publs. 1st Series, Vol. 30, Londres, 1862, p. 72.

 

(67) Manuel Faria e Sousa: "A História de Portugal".

 

(68) N. Buache: "Recherches sur l'ile Antillia et sur l'epoque de découverte d'Amerique", Memoires de l'Institut des Sciences, Lettres, et Arts, Vol. 6, 1806, pp. 1-29.

 

(69) Alexander von Humboldt: "Examen critique de l'histoire de la geographie du nouveau continent et des progres de l'astronomie nautique aux quinzieme et seizieme siecles", 5 vols., Paris, 1836-39. Referência no Vol. 2, p. 281.

 

(70) Joseph Bullar e Henry Bullar: "A Winter in the Azores and a Summer in the Baths of the Furnas", 2 vols., Londres, 1841. Referência no Vol. 2, pp. 242-247.

 

(71) Citado por Nansen no seu "In Northern Mists". Vol. 1, p. 260.

 

(72) Citado em Joseph Fisher: "The Discoveries of the Norseman in America", Londres, 1903, pp. 7-8.

 

(73) R. H. Major, trad.: "The Voyages of the Venetian Brothers, Nicolo and Antonio Zeno, to the Northern Seas in the XIVth Century, etc., Hakluyt Soc. Publs., 1st Set., Vol. 50, Londres, 1873.

 

(74) Major, pp. 19-24.

 

(75) A. E. Nordenskiold: "Periplus: An Essay on the Early History of Charts and Sailing-Directions", trad. F. A. Bather, Estocolmo, 1897, p. 177

 

(76) E. G. Ravenstein: "Martin Behaim: His Life and His Globe", Londres, 1908, p. 77

 

(77) Humboldt: "Examen Critique", Vol. 2, p. 227.

 

(78) Andre Thevet: "La cosmographie universelle", 2 vols., Paris, 1575, referencia no Volume 2, p. 1022.

 

(79) E. J. Payne, editou: "Voyages of the Elizabethean Seamen to America: Select Narratives from the Principal Navigations of Hakluyt", Ser. I, Hawkins, Frobisher, Drake, 2ª Edição, Oxford, 1893, p. 183.

 

(80) Miller Christy: "On Busse Island", in C.C.A. Gosh: "Danish Artic

Expeditions 1605 to 1620", Livro I: "Expeditions to Greenland", Hakluyt Soc. Publs., 1ª Série, Vol. 96, Londres, 1897, Apêndice B, pp. 164-202.

 

(81) Diodoro Siculo: "Biblioteca", V, 19-20 e também no pseudo-aristotélico "Acerca de coisas maravilhosas", 84.

 

(82) O relatório de Podolyn aparecido na "Goteborgske Wetenskap og Witterhets Samlingar", 1778, I, p. 106 e seguintes, com o titulo "Alcune osservazioni sui viaggi marittimi degli antichi in riferimento ad Alcune monette cartagunesi e cirenaiche, trovate nel 1749 su una della isole Azzore", foi publicado, em versão alemã, por Henning que apenas o tinha conseguido em fotocópia, juntamente com a tábua original reproduzindo as nove peças oferecidas ao suíço pelo Padre Florez. Sobre a questão dos Açores, além dos dois artigos numismáticos citados por Desanges, vejam-se Hans Phillip, "Die Khartager auf den Azoren", in Petermanns Mitteilunges, 1954, pp. 189-193, cujas observações sobre o chamado mapa de Pizzigano poderão lancar nova luz sobre a origem da lenda do cavaleiro de bronze, acima citada, encontrado pelos primeiros navegadores; H. Phillip, "Das Gift der Kirke", in Gymnasium, 1959, pp. 509-16; R. Clauss, "Kante das Alternum die Azoren?", in Petermanns Mitteilungen, 1962, pp. 43-5, onde o autor, descurando a questão das moedas do Corvo, faz o ponto sobre a discussão relativa às supostas referências nos textos antigos.

 

(83) Plutarco: "De facie in orbe lunae", 26.

 

(84) Samuel Eliot Moriosn: "As viagens Portuguesas à América", Teorema, referencia p. 12

 

(85) Velho Arruda, pp. xxxiii-liv; Jules Mees: "Histoire de la découverte de Iles Açores", Ghent, 1901, mapa desdobrável e tábua de nomes no Apêndice X; também P. A. Azevedo, "As Ilhas perdidas", Arquivo Histórico Português, II, 1904, pp. 53-62; C. Raymond Beazley: "Dawn of Modern Geography", III, cap. vi, vii; e ainda R. Hennig: "Terrae Incognitae", IV.

 

(86) Gago Coutinho: "Descoberta dos Açores", Seara Nova (Lisboa), XI (1930), p. 258-71, com mapa; Ch. de la Ronciere: "Découverte de l'Afrique au moyen age", II, 1-2; e ainda G. R. Crone, no "15th International Geographical Congress", Amsterdam, 1938, Comptes Rendus, II, Travaux Sect. IV, pp. 164-71.

 

(87) Velho Arruda, p. 42 ff. (reedição de Frutuoso, "Saudades da Terra").

 

(88) Lib. i, cap. 13 (Gonzalo de Reparaz, ed. de 1927, I, 69); tradução em J. A. Williamson, "Voyages of the Cabots", pp. 11-15.

 

(89) G. R. Crone, loc. cit., pp. 167-170, e "The Origin of the name Antillia", Geogr. Jour., XCI (1938), 260-62.

 

(90) Lib. i, cap. 13 (ed. 1927, I, 69); tradução em J. A. Williamson, "Voyages of the Cabots", pp. 11-15. Alguns historiadores afirmam que esta história é o registo da chegada dos portugueses a Hispaniola, antes de 1460, mas não isto confere com o facto de a lenda completa das Sete idades ter sido encontrada, pela primeira vez, no Globo de Behaim, datado de 1492.

 

(91) A. Batalha Reis, in Geogr. Jour., IX, 197, corrigindo a tradução adulterada deste excerto, da autoria de Richard Hakluyt, que está reimpressa, com texto, em "The Discoveries of the World by António Galvano", Hakluyt Society pubs., XXX, 1862, pp. 72-73.

 

(92) Egerton MS. 73.

 

(93) T. J. Westropp: "Brasil and the Legendary Islands of the North Atlantic", Proceedings Royal Irish Academy, 3rd ser., XXX (1912), sec. C, pp. 223-60.

 

(94) "que se quedaba el Cabo de Clara... hacia el Leste." Ferdinand Columbus tem "che presero il capo di Chiara in Irlanda per lo este", literalmente, "eles navegaram para NE até terem o cabo Clear a este". Ou seja, ambas as versões afirmam o mesmo, que atingiram a latitude do Cabo Clear, mas não o chegaram a avistar.

 

(95) Las Casas, "Historia de las Indias", lib. i, cap. 13; ed. 1927, I, 70. Ferdinand Columbus segue-o quase exactamente na sua "Historie della vita e dei fatti di Cristoforo Colombo", cap., ix (pp. 34-35 da ed. de Londres, 1867). Ambos os autores atribuem a origem das suas informações ao "Libros de memórias" do almirante, que, infelizmente, se perderam.

 

(96) Prestage: "Portuguese Pioneers", p. 40.

 

(97) Geogr. Jour., LXXXIX, 33; texto espanhol no Arquivo Histórico da Marinha, I, 19.

 

(98) "Historia de las Indias", lib. i, cap. 13; ed. 1927, I, 70. Os Espanhóis chamavam "Tierra de los Bacallaos" a Terra Nova.

 

(99) J. A. Williamson: "Voyages of the Cabots", p. 39; H. P. Biggar: "Percursors of Cartier", Pubs. dos Arquivos do Canadá, n. 5, 1911, pp. 27-29; The Mariner's Mirror, XXI (1935), 280-82.

 

(100) P. A. de Azevedo: "As Ilhas perdidas", Arquivo Histórico Português, II (1904), 53-62.

 

(101) Navarrete: "Coleccion de Viages", I, 5-6, nota. Está representada no globo de Martin Behaim, a SW de Antilia.

 

(102) Velho Arruda, pp. 147-49; "Alguns Docs.", pp. 28-30; Por erro dá impressão lê-se Lono onde deveria estar Louo (Arq. Hist. Port., II, 56, nota 1).

 

(103) Velho Arruda, p. 150; "Alguns Docs.", p. 32.

 

(104) Velho Arruda, p. 156; "Alguns Docs.", p. 37.

 

(105) Velho Arruda, p. 157.

 

(106) Velho Arruda, pp. 160-161; "Alguns Docs.", p. 37.

 

(107) "Archivo dos Açores", IV, 395-98; Henry Harrisse: "Les Corte-Real et leurs voyages", Paris, 1883, pp. 246, 23-27.

 

(108) "Archivo dos Açores", IV, 395-96.

 

(109) "The Discovery of North America Twenty Years before Columbus", Copenhaga e Londres